Oeffff. Al een kwart van de bedrijven in Nederland gebruikt AI – dat blijkt uit recent onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek.
Opvallend genoeg gebeurt dat het meest – maar liefst 58 procent! – in de branche Informatie en communicatie, en dat zijn de reclamebureaus, mediamakers en uitgeverijen.
Dat meldt de Volkskrant in een reportage over hoe reclamebureau TBWA\NEBOKO in Amsterdam, dat werkt voor grote klanten als Albert Heijn, McDonald’s, Odido, Adidas en Staatsloterij, al hele campagnes laat maken door AI.
Dit is alarmerend.
Want de meest fervente AI-gebruikers zijn immers de reclamebureaus, mediamakers en uitgeverijen. De bedrijven en organisaties en, welja, instituten dus die ons beeld van de werkelijkheid bepalen. Niet helemaal natuurlijk, maar wel grotendeels. Zij zitten in wat even fraai als terecht massacommunicatie heet. En al twee van de drie van die massacommunicatiebedrijven zetten AI in.
Hannah Arendt, de filosofe die ons inzicht gaf in de werking van totalitaire regimes, waarschuwde al voor het gevaar van massamanipulatie door middel van valse informatie en illusies. Dat leidt namelijk tot een samenleving waarin, zoals Arendt stelde, ‘alles mogelijk en niets waar is’.
Dit wordt klip en klaar gemaakt door Sander Duivestein in een opiniestuk in dezelfde Volkskrant, van 29 september 2024. Duivestein werkt voor het VerkenningsInstituut Nieuwe Technologie van Sogeti en hij schreef in 2021 het boek Echt Nep (link naar bol, geen affiliate).
AI-systemen kunnen de realiteit vervormen zonder morele betrokkenheid, betoogt hij. Dit gevaar neemt toe in een tijdperk waarin AI massaal inhoud kan produceren zonder dat er menselijke tussenkomst of creativiteit voor nodig is.
Om, met verwijzingen naar een campagnevideo van de extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) en tweets van de extreemrechtse volksmenner Wilders met bij een door AI gegenereerd plaatje van blonde, Arische mensen de tekst ‘De zon gaat weer schijnen in Nederland!’, te vervolgen: ‘Vooral binnen extreemrechtse groeperingen is AI in opkomst als middel om racistische of haatdragende beelden te genereren, wat vaak wordt gezien als een uiting van minachting voor artistieke vaardigheden en traditionele menselijke creativiteit.’
Ja ho, zullen reclamemakers nu zeggen, wij zetten AI niet in voor extreemrechtse propaganda, en we werken ook niet voor extreemrechtse partijen.
Maar dan missen ze de point.
Iets abstracter denken is geboden.
Daar helpt Sander Duivestein weer. En de inzichten van Hanna Arendt.
‘In een tijdperk waarin AI zonder enige moeite gigantische hoeveelheden inhoud kan produceren, hebben we de mogelijkheid om de publieke sfeer te overspoelen met desinformatie — en dat zonder menselijke tussenkomst.’
Zo bouw je mee aan een maatschappij waarin alles mogelijk en niets waar is – dixit Ahrendt.
Zelfs Arendt’s al te bekende notie van de banaliteit van het kwaad wordt weer angstwekkend actueel. Deze gedachteloze productie van inhoud door algoritmes die geen moreel oordeel hebben, doet daar namelijk heel erg aan denken.
In haar verslag van het proces tegen Adolf Eichmann stelde Ahrendt dat kwaad vaak voortkomt uit gedachteloze bureaucratische processen waarin mensen gewoon hun werk doen zonder na te denken over de gevolgen. AI weerspiegelt deze morele leegte door taken zonder oordeel uit te voeren, ongeacht de sociale of ethische impact van de resultaten.
AI heeft geen morele intenties, verduidelijkt Sander Duivestein, maar door de enorme schaal waarop het informatie kan verspreiden, kan het enorme schade aanrichten.
‘AI-gegenereerde kunst en propaganda zijn symbolen van een bredere crisis: de ontmenselijking van onze samenleving.’
Ik zou als ik een reclamebureau was nog eens diep nadenken voor ik AI mijn artistieke vaardigheden en traditionele menselijke creativiteit laat wegjagen.
*Knipoog naar ‘Tegen de Gamma hè, tégen’, campagne Gamma uit 1993. Zie filmpje hieronder:
P.S. Lees ook deze filippica van Nick Cave tegen ChatGTP, elders hier in Erwin Magazine. Cave reageerde in zijn Lieve Lita-rubriek op de vraag of een liedjesschrijver niet veel beter ChatGPT kan gebruiken omdat dat sneller en makkelijker is. Okee, klein voorproefje hier al: ‘ChatGPT verwerpt elke notie van creatieve struggle, de inspanningen die ons leven juist ziel geven en voeden waardoor het leven diepte en betekenis krijgt. ChatGPT verwerpt het idee dat er een collectieve, essentiële en onbewuste menselijke geest bestaat die ons bestaan schraagt en ons allemaal verbindt in en door ons gezamenlijke streven.
ChatGPT mechaniseert de verbeelding en versnelt daardoor de vercommercialisering van de menselijke geest. Die wordt daarmee tot handelswaar en dat maakt ons aandeel in het creatieve proces waardeloos en overbodig.’